Bractwo św. Józefa w Diecezji Opolskiej

W XVII w. na Śląsku, pod rządami dynastii Habsburgów, w wyniku szeregu działań poczynionych w ramach kontrreformacji, nastąpiła odnowa życia religijnego katolików. Jedną z podejmowanych wówczas inicjatyw, które przyniosły pozytywne skutki, było zakładanie bractw działających przy kościołach parafialnych lub zakonnych. Wśród wielu powstałych w tym czasie konfraterni bardzo popularnym na ziemi śląskiej było bractwo św. Józefa. Pierwsze takie bractwo powstało na Dolnym Śląsku 19 marca 1669 r. przy opactwie cysterskim w Krzeszowie. Jego inicjatorem był opat BERNARD ROSA (1624–1696). Na Górnym Śląsku zostało założone 19 marca 1675 r. przy klasztorze cystersów w Jemielnicy. Założycielem tej konfraterni był opat CASPARUS IGNATIUS BARTHOLOMÄUS (zm. 18 stycznia 1694 r.). Jeszcze tego samego roku, 6 grudnia, jemielnickie bractwo zostało potwierdzone przez papieża KLE-MENSA X (1670-1676).

Cele, dla których założono bractwo w Jemielnicy, były jasno określone. Po pierwsze, chodziło o rozwijanie nabożeństwa do św. Józefa, wzrost miłości do niego i przymnażanie mu chwały. Po drugie, dla uproszenia za jego przyczyną szczęśliwej godziny śmierci. Po trzecie, aby za jego wstawiennictwem zwracać się do Boga w różnych potrzebach. Bardzo silnym motywem wstępowania do konfraterni było uproszenie dobrej śmierci. Ludziom żyjącym w XVII w. myśl o śmierci była bliska, czego przyczynę należy upatrywać w wojnie trzydziestoletniej (1618-1648), potopie szwedzkim, ciągłym zagrożeniu tureckim, głodzie i epidemiach dziesiątkujących miasta i wsie. W pierwszym roku istnienia bractwa zapisało się do niego ok. 1030 osób.

W 1688 r. dla członków jemielnickiego bractwa został wydany modlitewnik , którego jedyny znany egzemplarz przechowywany jest w bibliotece klasztoru sióstr karmelitanek w Krakowie (sygn. 475 I). Powodem jego obecności w tymże miejscu może być fakt, że propagatorem kultu św. Józefa w XVII w. na ziemiach polskich był m.in. zakon karmelitański. W XIX w. rozprowadzano w Jemielnicy modlitewnik zatytułowany: Xsiążka do S. Jozepha . Uroczystość odpustową ku czci św. Józefa obchodzono początkowo 19 marca. Z czasem przeniesiono ją na II niedzielę wielkanocną. Od 1869 r. główny odpust zyskiwano w III niedzielę po Wielkanocy (święto Opieki św. Józefa).

Zgodnie z przepisami bractwo musiało posiadać odpowiednie urzędy. Na czele konfraterni stał promotor (prezes), kapłan, najczęściej jemielnicki opat, do którego obowiązków należało kierowanie bractwem, przewodniczenie zebraniom, głoszenie konferencji i kazań w czasie Mszy św. brackich, słuchanie spowiedzi, przyjmowanie nowych członków oraz dzierżenie klucza od kasy brackiej. Oprócz niego istniał zarząd bractwa (senat), w skład którego wchodzili: prefekt (rektor), czyli przełożony, który czuwał nad zachowaniem ustaw i posiadał pieczęć bracką; wiceprefekt, czyli zastępca przełożonego; radni  (consultores, assistentes, assesores); skarbnik, który przyjmował ofiary i składki, prowadził listy ofiarodawców oraz księgi przychodów i rozchodów, a także posiadał drugi klucz od kasy; sekretarz (pisarz), który prowadził księgę spraw i protokołów zebrań; zakrystian, który opiekował się ołtarzem brackim i kaplicą św. Józefa; chorąży, który nosił chorągiew podczas procesji i pogrzebów zmarłych członków bractwa; marszałkowie, którzy pilnowali porządku w czasie nabożeństw i procesji; wizytatorzy chorych, którzy opiekowali się chorymi, sprowadzali im lekarza oraz kapłana z posługą sakramentalną.

Od XVII w. prowadzono księgi członków bractwa św. Józefa. Dwie z nich prze-chowywane są w Archiwum Diecezjalnym w Opolu . Osobną księgę w 1693 r. założono dla szczególnie zasłużonych lub godnych wyróżnienia przedstawicieli szlachty i duchowieństwa. Znajduje się ona w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu . Przy wstępowaniu w szeregi konfraterni otrzymywano kartę wpisową. W XVIII w. nazywano ją Scheda, w XIX w. nosiła nazwę Godzina modlitwy w Bractwie Jozefa Sw. w górnym Szlązku w Jemjelnicy od Ojca św. Clemensa X. dnia 6. Grudnia Roku 1675 potwierdzonego. Dla dostąpienia szczęśliwej śmierci, a na początku XX w. – Wykaz przyjęcia do Bractwa św. Józefa w Imielnicy. Zawierała imię i nazwisko członka, datę lub przynajmniej rok wstąpienia do bractwa, pouczenie (Nauka dla członków bractwa), obowiązki członka (Powinności Bractwa) i objaśnienia: O Koronce Św. Józefa oraz Sposób odprawowania koronki. Do Jemielnicy przysyłano zawiadomienie o śmierci członka bractwa, dołączając często kartę wpisową. Stąd też powstały dwie księgi zmarłych braci i sióstr jemielnickiej konfraterni, które przechowywane są w Archiwum Diecezjalnym w Opolu . Ostatni wpis pochodzi z 1965 r.

W pierwszym wieku funkcjonowania bractwa przystąpiło do niego 42034 mężczyzn (35%) i kobiet (65%), w tym 1167 (2,8%) ze stanu szlacheckiego, 1337 (3,2%) osób duchownych i 39530 (94%) mieszczan i chłopów. Wśród szlachty byli hrabiowie piastujący urząd starosty księstwa opolsko-raciborskiego, np. Jan Jerzy Antoni Oppersdorff (zm. 1693 r.), Jerzy Adam Franciszek Gaschin (zm. 1719 r.), Karol Henryk Sobeck (zm. 1738 r.), a także inni przedstawiciele znanych rodów na Śląsku, np. Rogoyskich, Skalów, Laryszów, Strachwitzów, jak również spoza ziemi śląskiej, np. Stanisław Warszycki (1599–1681) – marszałek trybunału koronnego, senator i wojewoda mazowiecki, starosta piotrkowski, kasztelan krakowski, miecznik łęczycki i wojewoda sandomierski; Jan Komorski, chorąży malborski i starosta jasieniecki. W gronie osób duchownych znajdowało się 5 biskupów, 14 opatów, 24 prałatów i kanoników, 1076 innych księży i zakonników, 4 ksienie i 214 sióstr zakonnych. Ponadto członkami bractwa byli m.in. burmistrz strzelecki, dyrektor kopalni soli w Bochni, sekretarze księstwa opolsko-raciborskiego, nauczyciele, studenci, mieszkańcy szpitali, organiści, uczniowie szkół.

W ciągu wieków bractwo cieszyło się wielką popularnością. W księgach brackich znajdują się nazwy ponad 830 miejscowości, z których pochodzili członkowie jemielnickiej konfraterni. Ostatni wpis w księdze odnotowującej wstąpienia do bractwa pochodzi z 1960 r. i dotyczy 42 osób z Żędowic i jednej z Wierchlesia.

Opr. ks. Grzegorz Kublin